Hiện trạng ngành chế biến, xuất khẩu sản phẩm gỗ

Quy mô ngành chế biến gỗ

Sản phẩm chế biến gỗ c ủa Việt nam chủ yếu gồm 5 nhóm: mộc nội thất, mộc bàn ghế ngoài trờ i, ván nhân tạo, mộc mỹ nghệ, đồ gỗ kết hợp với vật liệu khác (song, mây, da, mút, kim loại, v.v…).

Trong số 1200 doanh nghiệp chế biế n gỗ có 734 doanh nghiệp Nhà nước thuộc Trung ương và đị a phương quản lý, 40 công ty có v ốn đầu tư nướ c ngoài. Đến nay công nghiệp chế biến gỗ và lâm sản đã hình thành mạng lưới toàn quốc, có nhiều thành phần kinh t ế tham gia, với t ổng công suất chế biến khoảng 4 triệu m³ gỗ tròn/năm được phân bố theo các thành phần kinh tế:

• Các doanh nghiệp Nhà nước: 374 đơn vị, chiếm 31,2%.
• Các doanh nghiệp liên doanh và 100% vốn nước ngoài: 40 đơn vị, chiếm 3,3%.

– Các doanh nghiệp ngoài quốc doanh còn lại chiếm 65,7%.

Bước đầu ngành chế biến gỗ Việt nam đã hình thành các cụm chế biến gỗ ở TP Hồ Chí Minh, Bình Dương, Tây nguyên, miề n Trung và cụm làng nghề chế biến gỗ tạ i phía Bắc. Riêng tại Quy Nhơn (miền Trung) có khu chế bi ến gỗ với 50 doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ xuất khẩu. Vùng làng nghề và cụm làng nghề sản xuất thủ công mỹ nghệ, đồ mộc cao cấp tại

Bắc Ninh, Hà Tây, Nam Định, Hà Nội, Bình Dương với gần 1.000 doanh nghiệp tư nhân, hàng năm tiêu thụ lượng gỗ lên đến 100.000 m³/ năm. Sản xuất đồ mộc xuất khẩu của Việt Nam hàng năm tiêu thụ hơn 2,5 triệu m³ gỗ.

Nhìn chung, các cơ sở chế biến gỗ của Việt Nam là những cơ sở chế biến vừa và nhỏ, phân bố rải rác trong các vùng trên phạm vi toàn quốc.

Cũng do tình trạng phân tán, mà khả năng cơ giới hoá và hiện đại hoá ngành chế biến cũng rấ t hạn chế. Để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH-HĐH) ngành chế biến gỗ thì vấn đề quy hoạch lại các cơ sở chế biến gỗ thành những cụm công nghiệp vừa và nhỏ là rất cần thiết. Nếu thực hi ện được chủ trương này trong một thời gian ngắn, Việt Nam sẽ có một ngành nghề chế biến lâm sản đủ mạnh và có sức cạnh tranh t ừ việc tối ưu hoá công tác vận chuyển các sản phẩm chế biến cho đến khả năng cơ giới hoá việc cung cấp nguyên liệu cho các cơ sở chế biến và hiện đại hoá, chuyên môn hoá cao công tác chế biến các sản phẩm gỗ xuất khẩu.

5.2. Thực trạng công nghệ và năng lực ngành chế biến gỗ và xuất khẩu sản phẩm gỗ

5.2.1. Các tỉnh phía Bắc và các Vùng khu IV cũ

• Tổng số 410 doanh nghiệp.
• Máy móc thiết bị chậm được đổi mới và chủ yếu phục vụ cho mục tiêu chế biến gỗ từ rừng tự nhiên.
• Sản phẩm chủ yếu là đồ mộc nội thất, sản phẩm gỗ mỹ nghệ.
• Mức độ cơ giới hoá chưa cao.
• Nguồn nguyên liệu là gỗ rừng tự nhiên.
• Khả năng đáp ứng được khối lượng hàng hoá không lớn.
• Hiện nay số lượng công nhân tuy được đào tạo nhưng thiếu công nhân và cán bộ kỹ thuật được đào tạo chính quy theo các mục tiêu mới.

5.2.2. Các tỉnh Nam bộ, Duyên hải Trung bộ và Tây nguyên

• Tổng số 790 doanh nghiệp.
• Hệ thống trang thiết bị, máy móc được đổi mới nhanh và hiện đang đáp ứng được với mục tiêu chế biến gỗ rừng trồng và rừng tự nhiên.
• Các sản phẩm sản xuất ra chủ yếu là đồ mộc ngoài trời, ván nhân tạo.
• Mức độ cơ giới hoá và phân cấp trong sản xuất tương đối cao.
• Khả năng đáp ứng được yêu cầu của bạn hàng với khối lượng khá lớn.
• Hiện nay đang có tình trạng thiếu công nhân có tay nghề cao và cán bộ kỹ thuật được đào tạo chính quy, bài bản.

Nhìn chung, có thể thấy rằ ng tình trạng máy móc thiết bị chế biến gỗ và lâm sản chưa được đầu tư đổi mới nhiều, nhất là các cơ sở thuộc các tỉnh phía Bắc và khu IV cũ, tỷ lệ phần trăm công suất chế biến theo các loại thiết bị như sau:

• Thiết bị cưa xẻ gỗ và đồ gỗ sơ chế chiếm 30% tổng công suất chế biến, trong đó chủ yếu là máy cưa vòng, cưa đĩa, máy bào một mặt, máy xoi, khoan nằm… được chế tạo trong nước, chỉ có một số ít là của Pháp, Trung Quốc, Nhật, Đài Loan, Nga, Tiệp…
• Thiết bị đồ gỗ tinh chế hoàn chỉnh sản phẩm chiếm khoảng 50% tổng công suất chế biến gồm các máy bào 2, 3 hay 4 mặt, máy phay 1 hay 2 trục… Những năm gần đây, đa số các cơ sở nhập dây chuyền đồng bộ hoặc các thiết bị lẻ có chất lượng cao của Nhật, Pháp, Đài Loan, Hàn Quốc…

• Dây chuyền thiết bị sản xuất ván nhân tạo chỉ chiếm khoảng 20% tổng công suất chế biến. Một số dây chuyền tuy đồng bộ nhưng thuộc loại thiết bị cũ, công nghệ lạc hậu. Tuy nhiên các dây chuyền được xây dựng từ năm 1995 trở lại đây có công nghệ, thiết bị tiên tiến hơn.
• Tổng năng lực sản xuất chế biến khoảng 4 triệu m³ gỗ tròn/ năm, nhưng mới thực hiện sản xuất chế biến được hơn 2 triệu m³/năm.

5.3. Thực trạng sản xuất, xuất khẩu sản phẩm gỗ

5.3.1. Tình hình chế biến và xuất khẩu sản phẩm gỗ

Ngành chế biến gỗ trong thời gian qua đã tạo ra được các sản phẩm phục vụ trong nước và xuất khẩu như gỗ xẻ, gỗ xây dựng, đồ mộc thông dụng, đóng tàu thuyền, giao thông vận tải, hàng thủ công mỹ nghệ , dăm mảnh và các sản phẩm Song, Mây xuất khẩu. Cơ cấu sản phẩm trên cơ sở giá trị hàng hoá được thể hiện tại biểu sau:

Cơ cấu sản phẩm gỗ Việt nam

Nguồn:     Dự thảo chiến lựơc phát triển Lâm Nghiệp VN giai đoạn 2006-2020 của Cục Lâm Nghiệp

Cơ cấu sản phẩ m và khối lượng sản phẩm giữa các vùng cũng khác nhau, Vùng đồng bằng Sông Hồng sản phẩ m chế biến chủ yế u gồm gỗ xây dựng như khung cánh cửa, ván sàn, trang trí nội thất, đồ mỹ nghệ… Vùng Bắc Trung bộ sản phẩm là gỗ xẻ và phôi đồ mộc để cung cấp cho các vùng khác chế bi ến. Vùng Duyên hả i miề n Trung sản phẩm là bàn ghế ngoài trời, sản phẩm song, mây, dă m mả nh… Vùng Đông Nam bộ là vùng phát triển tương đối toàn diện, sản phẩm đa dạng bao gồm đồ mộc dân dụng các loại, gỗ xây dựng, đồ gỗ mỹ nghệ, sản phẩm song, mây, tre lồ ô, dăm nguyên liệu.v.v…

Nguồn:     Dự thảo chiến lựơc phát triển Lâm Nghiệp VN giai đoạn 2006-2020 của Cục Lâm Nghiệp

Với cơ cấu và khối lượng sản phẩm nêu trên, kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam từ năm 1998 trở lại đây không ngừng tăng lên, thể hiện tại biểu sau:

Giá trị kim ngạch xuất khẩu gỗ lâm sản qua các năm

Nguồn:     Dự thảo chiến lựơc phát triển Lâm Nghiệp VN giai đoạn 2006-2020 của Cục Lâm Nghiệp

5.3.2. Tình hình nhập khẩu nguyên liệu gỗ

Gỗ nhập khẩu vào Việt nam rất đa dạng về chủng loại như gỗ xẻ, gỗ tròn, ván nhân tạo… Kim ngạch nhập khẩu hàng năm khoảng 250-300 triệu USD gỗ nguyên liệu từ các nước trong khu vực và trên thế giới. Theo kết quả thống kê, năm 2002 Việt Nam nhập khẩu ước khoảng 245,8 triệu USD, năm 2003 khoảng 250 triệu USD và năm 2004 gần 522 triệu USD với khối lượng gỗ lên đến gầ n 2,6 triệu m³ từ 26 quốc gia khác nhau như Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Myanma, Đài Loan, Indonesia, Singapor, Newzealand, Newgine, Australia, Guyan, Nam phi, Mozambique, Mỹ, Costarica, Ecuado, Chi Lê, Brazin, Urugoay, Phần Lan, Thuỵ điển, Đức, Rumani, Estonia, Nga.

Khối lượng gỗ nhập khẩu năm 2003 – 2004 phân theo loài

Nguồn:     Dự thảo chiến lựơc phát triển Lâm Nghiệp VN giai đoạn 2006-2020 của Cục Lâm Nghiệp

Gỗ nhập khẩu, đường kính chủ yếu từ 25 đến 60 cm. Với kích thước lớn như vậy, chu kỳ kinh doanh bình quân tại Việ t nam cần từ 15 đến 20 năm tuỳ theo loài cây. Qua số liệu tại biểu trên cho thấy khối lượng gỗ nhập khẩu năm 2004 tăng hơ n 2,5 l ần so với năm 2003. Nếu Việt Nam không có kế hoạch xây dựng vùng nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến và xuất khẩu sản phẩm gỗ thì chỉ trong thời gian không xa kim ngạch nhập khẩu gỗ của Việt nam sẽ vượt con số 1 tỷ USD/ năm.

5.4. Đánh giá chung

Việt nam có hơn 1200 cơ sở sả n xuất, chế biến gỗ có công suất trung bình và lớn trải dài từ Lào Cai, Cao Bằng đến các tỉnh cực Nam của Tổ quốc. Phần lớn các cơ sở sản xuất này được hình thành theo nhu cầu thị trường, nhu cầu công ăn, việc làm cũng như nhu cầ u phát triển của các thành phần kinh tế khác nhau. Thờ i gian trước đây, hầu như chưa có quy hoạch tổng thể , hay chiến lược phát triển dành riêng cho công nghiệp chế biến gỗ, lâm sản trên phạm vi toàn quốc được cấp thẩm quyền phê duyệt để thực hiện. Điều này dẫn đến tình trạng các cơ sở sản xuất phát triển tràn lan không được bố trí, đã làm ảnh hưởng rất lớn đến môi trường, làm ô nhiễm môi trường sống từ trong các bản làng đến những vùng dân cư đông đúc. Cũng do chưa có quy hoạch c ụ thể và khả năng phối hợp để sản xuất các mặt hàng có yêu cầu số lượng lớn bị hạn chế, điều nay cũng gây khó khăn đến việc xử lý các chất thải, môi trường cũng như khả năng đưa công nghệ mới và ứng dụng tối ưu hoá hệ thống kho bãi và vận chuyển nguyên liệu gỗ, sản phẩm từ sản xuất tới tiêu dùng.

Mặc dù trong thời gian vừa qua Chính phủ và một số địa phương đang dần có những kế hoạch phát triển cho một số vùng, một số làng nghề nhưng nhìn chung chưa đáp ứng được những yêu cầu mới đề ra để Việt Nam trong thời gian ngắn có thể công nghiệp hoá, hiện đại hóa ngành chế biến lâm sản nói chung, ngành chế biến gỗ nói riêng.

Đến nay, chưa có một phương án quy hoạch riêng cho vi ệc trồng rừng nguyên liệu phục vụ công nghiệp chế biến, sản xuất sản phẩm gỗ xuất khẩu. Mặc dù gần đây đã có một số phương án quy hoạch và dự án đầu tư ở một số vùng nguyên liệu cho nhà máy sản xuất bột và giấy, nhà máy ván dăm, MDF, v.v… Nhưng hiện còn thiếu một phương án tổng thể riêng cho nguyên liệu công nghiệp chế biến và sản phẩm gỗ xuất khẩu. Do vậy để đảm bảo khả năng cung cấp đủ, ổn định và bền vững cho việc phát triển các cơ sở chế biến đồ mộc và xuất khẩu thì việc quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, gắn liền với cơ sở chế biến gỗ là rất cần thiết.

Ngành chế biến gỗ và lâm sản hiện đang thiếu nguyên liệ u và chất lượng sản phẩm sản xuất ra chưa cao, chủ yếu là sử dụng gỗ nhập khẩu và gỗ rừng trồng, mặc dù đang phát triển nhưng không đồng bộ, quy mô còn nhỏ, phân tán và manh mún. Nhiều doanh nghiệp chậm đổi mới cả công nghệ và tư duy kinh doanh., tay nghề công nhân còn thấp, chưa đáp ứng được với nhu cầu thị trường trong nước và thế giới. Khả năng sáng chế, tạo mẫu mã sản phẩm đồ gỗ còn rất nhiều hạn chế. Sản phẩm xuất khẩu còn phải qua nhiều khâu trung gian, dẫn đến giá thành cao, nhưng lợi nhuận không lớn và đặc biệt là chưa có thương hiệu sản phẩm riêng.